Reaktif güç kontrolü hizmeti tedarik esasları
MADDE 39 – (Değişik:RG-27/1/2021-31377)
(1) İletim sistemine 66 kV ve üzeri gerilim seviyesinden bağlı ve kurulu gücü 30 MW ve üstünde olan üretim tesislerine sahip lisans sahibi tüzel kişilerle reaktif güç kontrolü hizmet anlaşması imzalanır. TEİAŞ’ın gerekli gördüğü durumlarda iletim sistemine bağlı olan ve kurulu gücü 30 MW’tan az olan lisanslı üretim tesisleri de reaktif güç kontrolüne katılmakla yükümlüdür. Rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesisleri ve güneş enerjisine dayalı fotovoltaik üretim tesisleri, Elektrik Şebeke Yönetmeliğinde belirtilen koşullar dahilinde reaktif güç kontrolüne katılır.
(2) Üretim tesislerinin reaktif güç kapasitesi sağlaması veya senkron kompansatör olarak çalışması için adlarına kayıtlı bulundukları lisans sahibi tüzel kişi ile TEİAŞ arasında, 66 kV ve üzeri gerilim seviyesinden bağlı üretim tesisleri için reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin yan hizmet anlaşması bulunması zorunludur. TEİAŞ ile bağlantı anlaşması imzalamış 34,5 kV ve altı gerilim seviyesinden bağlı üretim tesisleri için adlarına kayıtlı bulundukları lisans sahibi tüzel kişilerin, ilgili dağıtım şirketinin talebi ve TEİAŞ’ın uygun görüşü doğrultusunda ilgili dağıtım şirketi ile reaktif güç kontrolü hizmet anlaşması imzalamaları zorunludur.
(3) TEİAŞ, reaktif güç kontrolüne ilişkin yan hizmet anlaşmaları kapsamında bulunan üretim tesisleri arasından ilgili hizmetleri sağlayacak üretim tesislerini, sistem kısıtlarını dikkate alarak ve toplam reaktif güç kontrolü tedarik maliyetini en aza indirecek şekilde seçer.
Reaktif güç kontrol hizmeti tedarik süreci
MADDE 40 – (1) İletim sistemi için reaktif güç kontrolü tedariği bu Yönetmelik hükümlerine göre sağlanır ve aşağıdaki adımlardan meydana gelir:
a) TEİAŞ, sistemin bölgeler bazında ihtiyaç duyacağı reaktif güç talebini belirler.
b) Sistem ihtiyaçları doğrultusunda seçilen üretim tesislerinin adlarına kayıtlı bulunduğu lisans sahibi tüzel kişiler ile TEİAŞ arasında reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin yan hizmet anlaşması imzalanır.
c) (Değişik:RG-27/1/2021-31377) Gerçek zamanda sistem gerilimini düzenlemek amacıyla üretim tesislerinin jeneratör olarak çalışırken veya senkron kompansatör olarak çalışması için verilen talimatlar TEİAŞ tarafından ilgili üretim tesislerine YHPYS aracılığıyla bildirilir. Talimatların sona ermesine ilişkin bildirimler ilgili üretim tesislerine yapılır.
Reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin yan hizmet anlaşmaları
MADDE 41 – (1) (Değişik:RG-27/1/2021-31377) Üretim tesislerinin reaktif güç kapasitesi sağlaması ve/veya senkron kompansatör olarak çalışması suretiyle reaktif güç kontrolü hizmeti sağlanmasına ilişkin olarak üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler ile TEİAŞ arasında reaktif güç kontrolüne ilişkin standart yan hizmet anlaşmaları imzalanması zorunludur. Reaktif güç kontrolüne ilişkin standart yan hizmet anlaşmaları TEİAŞ tarafından hazırlanıp Kurul tarafından onaylanır. Üretim faaliyeti gösteren her bir tüzel kişi ile 39 uncu maddede belirtilen niteliklere sahip üretim tesislerinden can suyu üniteleri hariç olmak üzere, adlarına kayıtlı olanları kapsayacak şekilde reaktif güç kontrolüne ilişkin tek bir yan hizmet anlaşması imzalanır.
(2) Geçici kabul işlemlerinin tamamlanmasından önce TEİAŞ ile üretim faaliyeti gösterecek lisans sahibi tüzel kişi arasında reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin yan hizmet anlaşması imzalanır ya da söz konusu üretim tesisinin üretim faaliyeti gösteren ilgili tüzel kişi tarafından daha önce imzalanmış olan reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin yan hizmet anlaşması kapsamına dahil edilir.
(3) Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler ile TEİAŞ arasında reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin olarak imzalanacak yan hizmet anlaşmaları en az aşağıdaki bilgi ve belgeleri içerir:
a) Anlaşmanın kapsadığı süre,
b) Anlaşmanın ilgili tüzel kişi adına kayıtlı üretim tesislerinden hangilerini kapsadığı ve bu üretim tesislerinin teknik özellikleri,
c) (Değişik:RG-27/1/2021-31377) İşletmede olan üretim tesisleri için reaktif güç destek hizmeti yan hizmet sertifikası, yeni işletmeye girecek üretim tesisleri için ise geçici kabul tarihinden itibaren en geç 90 gün içerisinde reaktif güç destek hizmeti performans testlerinin gerçekleştirilerek reaktif güç destek hizmeti yan hizmet sertifikasının TEİAŞ’a sunulacağına dair taahhütname,
ç) (Değişik:RG-1/4/2021-31441) Anlaşma kapsamında bulunan üretim tesislerine ait üretim lisansı ve tüzel kişilik adına anlaşmayı imzalamaya yetkili personele ait sicil tasdiknamesi veya vekâletname,
d) TEİAŞ tarafından belirlenen ve senkron kompanzasyon hizmeti sunulmasına ilişkin yatırım, işletme, bakım maliyetleri ile tüzel kişi tarafından aylık olarak TEİAŞ’a ödenen tüketim (alış) sistem kullanım ve işletim bedeli maliyetlerini yansıtan aylık senkron kompanzasyon hizmet bedeli.
Reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin sistem işletmecisi tarafından verilen talimatlar
MADDE 42 – (Başlığı ile Birlikte Değişik:RG-27/1/2021-31377)
(1) İletim sistem işletimi kapsamında, TEİAŞ tarafından jeneratör veya senkron kompansatör olarak reaktif güç kontrolü hizmeti sağlamak üzere seçilen veya otomatik gerilim regülatörü vasıtasıyla otomatik reaktif güç kontrolü hizmeti verecek üretim tesislerine, gerekli olması ve devrede olmaları halinde verilecek olan reaktif güç kontrolüne ilişkin talimatlar öncelikle YHPYS aracılığıyla bildirilir. YHPYS aracılığıyla bildirilen talimatlar gerekli görülmesi durumunda ayrıca telefon aracılığıyla da bildirilir.
(2) Reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin TEİAŞ ile yan hizmet anlaşması bulunan üretim tesislerinde ünitelerin nominal aktif güçlerinin, aşırı ikazlı olarak 0,85, düşük ikazlı olarak da 0,95 güç faktörlerine karşılık gelen reaktif güç değerlerinde çıkış vermesini sağlayan kapasitenin üzerindeki reaktif güç kapasitesi sağlaması gerekli olması halinde söz konusu üretim tesislerine öncelikle 44 üncü madde uyarınca yük atma talimatı verilir. Daha sonra bu üretim tesislerine reaktif güç kontrolüne ilişkin talimatlar YHPYS aracılığıyla bildirilir.
Reaktif güç kontrolü hizmetinin ücretlendirilmesi
MADDE 43 – (1) Reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin TEİAŞ ile yan hizmet anlaşması bulunan, rüzgâr enerjisine dayalı üretim tesislerine Elektrik Şebeke Yönetmeliğinde belirtilen sınırlar dâhilindeki reaktif güç kontrolüne katılımları karşılığında ücret ödenmez. Diğer üretim tesislerinde ise ünitelerin nominal aktif güçlerinin, aşırı ikazlı olarak 0.85, düşük ikazlı olarak da 0.95 güç faktörlerine karşılık gelen reaktif güç değerleriyle, ünitelerin nominal aktif gücü ve minimum kararlı üretim düzeyleri arasındaki her noktada reaktif güç kontrolüne katılımları karşılığında ücret ödenmez.
(2) (Değişik:RG-12/1/2018-30299)(1) Reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin TEİAŞ ile yan hizmet anlaşması bulunan üretim tesislerinin senkron kompansatör olarak çalışması sırasında sistemden çektikleri aktif elektrik enerjisi maliyetleri ile senkron kompanzasyon hizmeti sunulmasına ilişkin yatırım, işletme, bakım ve sistem kullanım ve işletim bedeli maliyetlerini karşılamak üzere ödenecek ücret 45 inci madde hükümleri çerçevesinde hesaplanır.
Aktif çıkış gücü değişim talimatları
MADDE 44 – (1) Reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin TEİAŞ ile yan hizmet anlaşması bulunan üretim tesislerindeki ünitelerin 42 nci madde kapsamında aktif güç çıkışının düşürülmesi ihtiyacı olduğunda gereken çıkış gücü değişimleri, ilgili üretim tesislerinin dengeleme güç piyasası kapsamında sunmuş oldukları yük atma tekliflerinin kabul edilmesi suretiyle sağlanır. Bu amaçla verilen talimatlar dengeleme güç piyasası kuralları çerçevesinde ele alınarak, yan hizmetler kapsamında verilen talimatlar olarak değerlendirilir.
Senkron kompansatör olarak çalışma hizmetinin ücretlendirilmesi
MADDE 45 – (1) Reaktif güç kontrolü hizmetine ilişkin TEİAŞ ile yan hizmet anlaşması bulunan tüzel kişilerin adlarına kayıtlı bulunan üretim tesislerinin senkron kompansatör olarak çalışmak suretiyle sağladığı reaktif güç kontrolü hizmeti için üretim faaliyeti gösteren tüzel kişilere ödenecek senkron kompanzasyon tutarı aşağıdaki formül uyarınca hesaplanır:
(2) Birinci fıkradaki formülde geçen;
a) SKTp,d: Üretim faaliyeti gösteren “p” tüzel kişisinin adına kayıtlı üretim tesislerinin “d” döneminde senkron kompansatör olarak çalışmasından dolayı tahakkuk ettirilecek alacak tutarını (TL),
b) SMFd,s: Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği uygulamaları uyarınca hesaplanarak, “d” döneminin “s” saatine ilişkin dengesizliklerin uzlaştırılmasında esas alınan saatlik dengesizlik fiyatını (TL/MWh),
c) NPTFd,s: Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği uygulamaları uyarınca hesaplanarak, “d” döneminin “s” saatine ilişkin nihai piyasa takas fiyatını (TL/MWh),
ç) AEEÇMp,u,d,s: Üretim faaliyeti gösteren “p” tüzel kişisinin adına kayıtlı “u” üretim tesisinin “d” döneminin “s” saatindeki aktif elektrik enerjisi çekiş miktarını (MWh),
d) SKHBp,u,d: Üretim faaliyeti gösteren “p” tüzel kişisinin adına kayıtlı “u” üretim tesisi için “d” döneminde geçerli olan senkron kompanzasyon hizmet bedelini (TL),
e) k: Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği uygulamaları çerçevesinde, “d” döneminin “s” saatine ilişkin dengesizliklerin uzlaştırılmasında esas alınmak üzere Kurul tarafından değeri “0” ile “1” arasında belirlenen negatif enerji dengesizliği halinde kullanılan katsayıyı,
f) l: Üretim faaliyeti gösteren “p” tüzel kişisinin adına kayıtlı üretim tesisi sayısını,
g) m: “d” döneminde yer alan saat sayısını
ifade eder.
(3) Senkron kompanzasyon hizmeti sunulmasına ilişkin yatırım, işletme, bakım ve sistem kullanım ve işletim bedeli maliyetlerini yansıtan aylık senkron kompanzasyon hizmet bedeli aşağıdaki formül uyarınca hesaplanır:
(4) Üçüncü fıkradaki formülde geçen;
a) SKHBp,u,d: Üretim faaliyeti gösteren “p” tüzel kişisinin adına kayıtlı “u” üretim tesisi için “d” döneminde geçerli olan senkron kompanzasyon hizmet bedelini (TL),
b) SMFd,s: Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği uygulamaları uyarınca hesaplanarak, “d” döneminin “s” saatine ilişkin dengesizliklerin uzlaştırılmasında esas alınan saatlik sistem marjinal fiyatını (TL/MWh),
c) NPTFd,s: Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği uygulamaları uyarınca hesaplanarak, “d” döneminin “s” saatine ilişkin nihai piyasa takas fiyatını (TL/MWh),
ç) AEEÇMp,u,d,s: Üretim faaliyeti gösteren “p” tüzel kişisinin adına kayıtlı “u” üretim tesisinin “d” döneminin “s” saatindeki aktif elektrik enerjisi çekiş miktarını (MWh),
d) TSKBp,u,d: Üretim faaliyeti gösteren “p” tüzel kişisinin adına kayıtlı “u” üretim tesisinin “d” döneminde senkron kompanzasyon hizmetini sağlaması durumunda ödenecek olan, “d” döneminde sistemden çekilen aktif elektrik enerjisinden kaynaklanan ve üretim faaliyeti gösteren tüzel kişi tarafından TEİAŞ’a ödenen tüketim (alış) sistem kullanım ve işletim bedelini (TL),
e) h: Uygulamada yeknesaklığın sağlanması ve eşit taraflar arasında ayrım gözetilmemesini teminen TEİAŞ tarafından her yıl 1 Ocak tarihinden itibaren geçerli olmak üzere belirlenen katsayıyı,
f) k: Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği uygulamaları çerçevesinde, “d” döneminin “s” saatine ilişkin dengesizliklerin uzlaştırılmasında esas alınmak üzere Kurul tarafından değeri “0” ile “1” arasında belirlenen negatif enerji dengesizliği halinde kullanılan katsayıyı,
g) m: “d” döneminde yer alan saat sayısını
ifade eder.
Reaktif güç kontrolünün izlenmesi
MADDE 46 – (Başlığı ile Birlikte Değişik:RG-27/1/2021-31377)
(1) Reaktif güç kontrolü hizmetine katılan yan hizmet birimlerinin izlenmesi saatlik bazda TEİAŞ ile imzalanan yan hizmet anlaşmalarında belirtilen esaslar doğrultusunda gerçekleştirilir.
(2) Reaktif güç kontrolü hizmetine katılan yan hizmet birimlerinin izlenmesi gerçekleştirilirken ilgili saatin %20’sinden daha fazla tolerans bandının dışında çalışması durumunda, söz konusu saat için ilgili yan hizmet biriminin reaktif güç kontrolü hizmetini sağlamadığı kabul edilir.
(3) TEİAŞ’a ait SCADA veya güç kalitesi ölçümleme cihazları vasıtasıyla elde edilen verilerin veya yan hizmet birimlerinden elde edilmesi gereken verilerin olmadığı durumlarda, ilgili yan hizmet birimleri, reaktif güç kontrol hizmetini sağlamamış kabul edilir.
(4) TEİAŞ tarafından reaktif güç kontrolü hizmeti sağlamak üzere seçilen veya otomatik reaktif güç kontrolü hizmeti verecek üretim tesisleri, Elektrik Şebeke Yönetmeliği uyarınca hizmet verir. Üretim tesislerinin, kendisine bildirimi yapılan talimatları bir fatura dönemi için 72 (yetmiş iki) saat dilimi ve üzeri sayıda yerine getirmediği tespit edilirse TEİAŞ, ihlalin devamını engellemek için yazılı uyarıda bulunur. Uyarı yazısını takip eden bir yıl içerisinde herhangi bir fatura döneminde de üretim faaliyeti gösteren tüzel kişi tarafından kendisine bildirimi yapılan talimatları bir fatura dönemi için 72 (yetmiş iki) saat dilimi ve üzeri sayıda yerine getirilmemesi halinde TEİAŞ ihlalin ayrıntılarını içeren bir rapor düzenleyerek doğrulayıcı bilgi ve belgeler ile birlikte Kuruma başvurur.
(5) TEİAŞ tarafından senkron kompanzasyon hizmeti sağlamak üzere seçilen üretim tesislerinin, kendisine bildirimi yapılan talimatları yerine getirmediği bir fatura dönemi için 10 (on) saat dilimi ve üzeri sayıda olduğu tespit edilirse TEİAŞ, ihlalin devamını engellemek için yazılı uyarıda bulunur. Uyarı yazısını takip eden bir yıl içerisinde herhangi bir fatura döneminde de üretim faaliyeti gösteren tüzel kişi tarafından kendisine bildirim yapılan talimatları bir fatura dönemi için toplam 10 (on) saat dilimi ve üzeri sayıda yerine getirilmemesi halinde TEİAŞ, ihlalin ayrıntılarını içeren bir rapor düzenleyerek doğrulayıcı bilgi ve belgeler ile birlikte Kuruma başvurur.
(6) Tüzel kişilerin, reaktif güç kontrolü hizmeti sağlamakla yükümlü oldukları güne ait veri kayıt dosyalarını göndermedikleri veya TEİAŞ’ın yayımladığı formatla uyumlu olmayan veri kayıt dosyaları gönderdiklerinin tespiti ve söz konusu ihlalin bir fatura döneminde 3 (üç) günü aşması halinde TEİAŞ, ihlalin devamını engellemek için öncelikle yazılı uyarıda bulunur. Uyarının gerçekleştiği fatura dönemini takip eden bir yıl içerisindeki herhangi bir fatura döneminde ihlalin 3 (üç) günü aşması halinde, TEİAŞ, ihlalin ayrıntılarını içeren bir rapor düzenleyerek doğrulayıcı bilgi ve belgeler ile birlikte Kuruma başvurur.